Baarmoederkanker - Behandelingen

Behandelingen van baarmoederkanker (endometriumkanker) vereisen een nauwgezette coördinatie tussen verschillende medische en paramedische disciplines. Afhankelijk van de noden worden verschillende behandelingen toegediend. Soms op zichzelf, maar vaak gecombineerd. Het gaat om:

• chirurgie
• hormoontherapie
• radiotherapie
• chemotherapie

De behandelingen worden nooit door één enkele arts beslist. Elke patiënt bij wie baarmoederkanker wordt vastgesteld, wordt besproken in een Multidisciplinair Oncologisch Consult (MOC). Daarbij zijn artsen uit verschillende disciplines betrokken, die samen de therapeutische strategie bepalen. Elke behandeling wordt dus afgestemd op het individu.

De keuze van de behandelingen is o.a. afhankelijk van:

• het stadium waarin de baarmoederkanker zich bevindt
• het type van kanker (hormoonafhankelijk of niet)
• de risico's op een recidief

1. Chirurgie bij baarmoederkanker

Preoperatieve onderzoeken

Chirurgie is de basis van de behandeling van baarmoederkanker. Er worden preoperatieve routineonderzoeken gedaan (bloedafname, radiografie van de borstkas en elektrocardiogram). Afhankelijk van de situatie zijn mogelijk nog andere onderzoeken aangewezen:

• Een cystoscopie (bekijken van de blaas) en/of een sigmoïdoscopie (bekijken van het eind van de dikke darm) zijn nodig als er vermoedens zijn van een aantasting.
• Men zal een dikkedarmonderzoek uitvoeren als er recent nog bloed in de stoelgang zat of de darmtransit is veranderd.
• Een CT-scan van de buik en het bekken, en een MRI (nucleaire magnetische resonantie) kunnen de lokale uitbreiding en uitzaaiingen in kaart brengen.

Chirurgische technieken baarmoederkanker

Het wegnemen van de baarmoeder heet een hysterectomie. Soms worden ook andere organen rond de baarmoeder weggenomen:

• de baarmoederhals
• de eileiders
• de eierstokken

De medische voorgeschiedenis en de reden van de operatie helpen de dokter te bepalen welk type van hysterectomie het meest is aangewezen.

Endometriumkanker of baarmoederkanker in stadium I

De eerste behandeling van baarmoederkanker is een totale buikhysterectomie (de baarmoeder wordt weggenomen via een insnijding in de 'bikinilijn' of het midden van de buik) met een verwijdering van de eierstokken en eileiders aan beide kanten. Dat is belangrijk omdat er microscopische uitzaaiingen in kunnen zitten. Bovendien hebben vrouwen met een adenocarcinoom van het endometrium een groter risico om eierstokkanker te krijgen.

De ingreep begint met een insnijding midden onder de navel. De buikvliesholte wordt dan systematisch bekeken, met extra aandacht voor het bevoelen van de klieren, langs de aorta en de bekkenklieren, op zoek naar macroscopisch verdachte klieren. Vervolgens worden de baarmoeder, eierstokken en eileiders weggenomen. In sommige gevallen worden opgezette en macroscopisch verdachte klieren al bij het begin van de operatie weggenomen.

Als het microscopisch onderzoek van deze lymfeklieren hun overwoekering door kankercellen bevestigt, wordt meteen een postoperatieve radiotherapie voorgeschreven.

De adjuvante radiotherapie maakt een lokale controle van de tumor veel gemakkelijker. Afhankelijk van het geval gebeurt dit via:

• een bestraling van de binnenkant van de vagina via een curietherapie (er wordt dan radioactief materiaal in de vagina geplaatst)
• een uitwendige radiotherapie van het bekken

Endometriumkanker of baarmoederkanker in stadium II

Als de baarmoeder, maar ook de baarmoederhals, overwoekerd zijn door een adenocarcinoom van het endometrium en de rest van de uitzaaiingsbalans negatief is, zijn er twee behandelingen mogelijk.

1. Een uitgebreide radicale hysterectomie met verwijdering van de lymfeklieren van het bekken om niet alleen de baarmoeder, maar ook het hele parametriumweefsel weg te nemen. De adjuvante behandelingen (radiotherapie) worden toegediend op dezelfde basis als voor het adenocarcinoom van het endometrium van stadium I.
2. Een preoperatieve curie- of brachytherapie, gevolgd door een hysterectomie en een verwijdering van de lymfeklieren van het bekken. Dit schema, dat berust op het principe van de preoperatieve curietherapie, tracht alle kankercellen van de baarmoederhals en die van de parametria (vliezen doorkruist door de urineleider en de baarmoedervaten) te vernietigen. Daardoor wordt het mogelijk om minder radicaal te opereren.

Endometriumkanker of baarmoederkanker in stadia III en IV

Baarmoederkanker kan gevorderd worden genoemd als er sprake is van:

• een overwoekering van de vagina en de parametria
• een verdachte massa in de aanhangsels (eierstokken en eileiders)
• uitzaaiingen op afstand

Ook in deze gevallen is het belangrijk dat de behandeling op elk individueel geval van baarmoederkanker wordt afgestemd. Er zijn 2 mogelijke scenario’s:

1. Als een lokale uitbreiding overheerst, is een operatie als eerste behandeling niet langer aangewezen. Eerst moet een combinatie van uitwendige radiotherapie en curietherapie worden toegediend. Afhankelijk van de reactie kan een operatie volgen.
2. Als de ziekte lokaal beperkt blijft tot de baarmoeder, maar er ook uitzaaiingen op afstand zijn, wordt een hysterectomie uitgevoerd om de primaire tumor weg te nemen en bloedingen te voorkomen. Als adjuvante behandeling wordt hormoontherapie of chemotherapie voorgesteld, afhankelijk van de kenmerken van de hormoonreceptoren en de algemene toestand van de patiënt.

2. Hormoontherapie bij baarmoederkanker

Hormoontherapie wordt toegepast om de groei van de endometrische kankercellen af te remmen. Men kan progesteron geven, die de werking van de oestrogenen tegengaat. Dankzij geneesmiddelen is het mogelijk om de werking of de productie van oestrogenen te blokkeren.

Hormoontherapie kan op zichzelf gegeven worden (als men chirurgie en radiotherapie afraadt) of in combinatie met andere behandelingen van baarmoederkanker. 

3. De behandeling van recidieven bij baarmoederkanker

Ook de behandeling van recidieven van baarmoederkanker wordt op maat uitgewerkt. Tijdens beslissingen over de behandelingen worden bepaalde grote regels gevolgd.

De chirurgie speelt een heel beperkte rol voor vrouwen:

• met een laattijdig recidief dat beperkt is tot de binnenkant van de vagina
• die in het verleden een adjuvante radiotherapie hebben gekregen
• zonder uitzaaiingen buiten het bekken

Toch kan men ze bepaalde chirurgische technieken voorstellen.

De behandeling van elk ander recidief begint met een hormoontherapie met een hoge dosis progestatieven. Als een reactie volgt, wordt de behandeling met progestatieven voor altijd voortgezet. Zo niet, dan kan chemotherapie worden voorgeschreven.