Radiotherapie

Wat is radiotherapie?

Radiotherapie is een locoregionale therapie van kanker via bestraling. De patiënt wordt daarbij blootgesteld aan ioniserende of radioactieve stralen die de kankercellen vernietigen.

Soorten radiotherapie

• Een externe radiotherapie is de meest gebruikte behandeling. De stralen worden heel precies op de zone gericht waar de tumor zich bevindt.
• Bij een interne radiotherapie of curietherapie wordt tijdelijk een radioactieve bron in het lichaam gebracht. Die bron staat in direct contact met de tumor. Daardoor kunnen er hoge stralingsdosissen worden gegeven zonder dat de omringende weefsels geraakt worden. Interne bestraling wordt maar in heel specifieke gevallen toegepast, bijvoorbeeld bij baarmoederhalskanker.
• Een metabole radiotherapie werkt volgens hetzelfde principe als het isotopisch onderzoek (PET-scan, botscan enz.). De patiënt krijgt een radioactieve stof ingespoten die zich op een specifieke manier op de kankercellen vasthecht, de stralen als het ware magnetiseert en ze zo op die cellen richt. De metabole radiotherapie wordt soms gebruikt in combinatie met de traditionele externe radiotherapie.
• Een radiochirurgie is een extreem gerichte radiotherapie om zeer lokale en kleine tumoren (minder dan drie cm diameter) te vernietigen in zones die moeilijk bereikbaar zijn voor een operatie, zoals de hersenen.

Radiotherapie en bijwerkingen

De radiotherapiesessies zijn niet pijnlijk, maar de bijwerkingen kunnen dat wel zijn. De sterkte en de richting van de stralenbundel wordt zo nauwkeurig mogelijk berekend om de gezonde omringende weefsels zo veel mogelijk te sparen. Toch gaan de stralen onvermijdelijk ook door die weefsels. Dat veroorzaakt bijwerkingen die vooral in het bestraalde lichaamsdeel opduiken. Het kan gaan om een opspelende maag, veranderingen van smaak en in het uitzicht van de huid, ontstekingen enz. Heel vaak zijn die ongemakken tijdelijk en omkeerbaar. Ze verdwijnen dan ook vanzelf aan het eind van de behandeling.

Langetermijneffecten van radiotherapie

In sommige heel specifieke gevallen heeft radiotherapie achteraf nog bijwerkingen. Dat kan een verkleuring van de huid zijn in de bestraalde zone. Ook sommige zenuw- of hersenziekten kunnen jaren na de radiotherapie opduiken.
Om dat soort problemen zo veel mogelijk te vermijden, moet je elke bijwerking meteen aan het medisch team melden als je die opmerkt.

Tomotherapie, de radiotherapie van de toekomst

Tomotherapie is een toestel voor bestraling met een ingebouwde scanner om beelden van het te bestralen gebied te maken. Daardoor kan de bestraling tijdens de sessie zelf gecontroleerd worden. Terwijl de traditionele radiotherapie homogene bundels gebruikt, stuurt het tomotherapietoestel smalle stralingsbundels van verschillende sterkte in een spiraalbeweging rond de patiënt. Door die heterogene dosisverdeling kan de tumor intenser bestraald worden en kunnen de naburige gezonde weefsels ook beter gespaard blijven.

Doel van radiotherapie

Bij kanker kan radiotherapie zowel curatief als palliatief zijn.

1.   Curatieve radiotherapie geneest en brengt de patiënt in remissie

Een curatieve radiotherapie kan bepaalde soorten kanker volledig en definitief genezen. Ze kan alleen gegeven worden of in combinatie met chirurgie, chemotherapie en/of hormoontherapie.
Als de kanker niet volledig en definitief genezen kan worden, kan een curatieve radiotherapie wel tot remissie leiden. Dat betekent dat er na onderzoek geen kankercellen meer gevonden worden. De remissie kan lang duren en de patiënt leidt vaak een normaal leven. Doorgaans wordt iemand genezen verklaard als hij drie tot vijf jaar in remissie is.

2.   Palliatieve radiotherapie verlengt het leven van de patiënt en vermindert de pijn

Een radiotherapie kan ook palliatief zijn als de kanker niet genezen kan worden. Ze kan de ziekte vertragen door de tumor te verkleinen en door de ontwikkeling van de tumor of de uitzaaiingen af te remmen. Zo kan de levensverwachting soms met meerdere jaren verlengd worden.
Een radiotherapie kan ook je comfort en je levenskwaliteit verbeteren. Doordat ze de tumor verkleint, verzacht ze de pijn en andere symptomen die de tumor veroorzaakt.
Metabole radiotherapie is bijvoorbeeld specifiek bedoeld om de pijn te verzachten die gepaard gaat met botmetastasen.

Toedieningen van radiotherapie

Duur en frequentie van de bestralingssessies

De bestraling wordt vaak gespreid over meerdere weken. Zo kunnen de gezonde weefsels rond de tumor herstellen en blijft de impact van de bijwerkingen beperkt. De duur, de frequentie en de dosis van de bestraling hangen af van het type kanker, zijn omvang, zijn agressiviteit en de doelstellingen van de chemotherapie.

1.   Stappenplan voor externe bestraling

• Afdrukken, maskers en afdekplaten: soms moeten er voor een of meerdere zones van het lichaam afdrukken gemaakt worden of moeten er beschermende maskers en/of plastic afdekplaten worden voorzien. Die zorgen ervoor dat je tijdens de bestralingssessies perfect stil ligt en/of dat de weefsels rond de bestraalde zone gespaard blijven. De afdrukken worden op maat gemaakt in het atelier. 
• Voorbereiding: elke bestralingsbehandeling begint met een zogenaamde planningsfase. Daarin worden het te bestralen gebied en het weefselvolume exact bepaald. Daarvoor moet je eerst enkele onderzoeken met medische beeldvorming ondergaan (CT-scan, MRI enz.). Tijdens een simulatiesessie worden dan met inkt richtpunten op je huid getekend of getatoeëerd. Die worden bij elke sessie opnieuw gebruikt. De tatoeages zijn maar tijdelijk en vervagen met de tijd. 
• Verloop van een sessie: je gaat onder het bestralingstoestel liggen. De stralenbundel wordt op de zone van de tumor gericht en de naburige zones worden afgeschermd met speciale maskers of afdekplaten. De bestraling zelf duurt maar een of twee minuten, maar op voorhand moet er tijd worden uitgetrokken om je lichaam in de juiste houding te leggen. Dat duurt 15 tot 30 minuten.

2.   Interne bestraling: het implantaat

• Het inbrengen van het implantaat: bij interne radiotherapie (of curietherapie) wordt er in je lichaam een radioactieve bron geplaatst die in direct contact staat met de tumor. De operatie gebeurt in het ziekenhuis, onder volledige verdoving. 
• Het implantaat blijft enkele dagen zitten. Omdat er hoge stralingsdosissen van het implantaat op de tumor uitgaan, is een ziekenhuisopname in een geïsoleerde kamer nodig. Zulke hoge stralingsdosissen kunnen namelijk schadelijk zijn voor andere mensen.

3.   Metabole bestraling

Bij metabole bestraling wordt er langzaam een vloeibare radioactieve stof ingespoten die zich op de tumor vasthecht. Voor deze vorm van radiotherapie moet je zes tot tien uur op de afdeling nucleaire geneeskunde blijven.

4.   Radiochirurgie

Radiochirurgie van de hersenen verloopt meestal in een enkele sessie. De ingreep moet tot op de millimeter nauwkeurig gebeuren. Want de weefsels rond de tumor mogen in geen geval beschadigd worden. Daarom wordt een metalen frame op je schedel vastgemaakt. Zo blijft je hoofd stil liggen en worden de driedimensionale coördinaten exact bepaald.

©Vivio