Pesticiden

Een pesticide is een ander woord voor bestrijdingsmiddel, dat zijn middelen die ziekten, ongedierte of onkruid in de land- en tuinbouw bestrijden. Het gebruik beperkt zich eigenlijk niet alleen tot land- en tuinbouw, zo kunnen pesticiden bv ook worden gebruikt om (huis)dieren te beschermen tegen parasieten, of om groente en fruit te beschermen tijdens het transport.

Vaak gaat het om middelen die in chemische concerns worden gemaakt. Vooral vanaf de jaren 1930-1940 zijn er veel nieuwe pesticiden ontdekt. Vanaf de jaren 60 werd men zich er stilaan van bewust dat heel wat van de destijds gebruikte pesticiden echter ook veel ongewenste bijwerkingen hadden. De oorzaak daarvan was vaak dat die pesticiden veel langer in het milieu aanwezig bleven (niet werden afgebroken) en daardoor op plekken terecht kwamen waar ze eigenlijk niet bedoeld waren. Een insect dat werd behandeld, kon bijvoorbeeld worden opgegeten door een vogel die zelf later weer de prooi werd van een ander roofdier. Omdat het pesticide niet werd afgebroken was het nog steeds aanwezig in dat roofdier. Op die manier konden die producten ook terecht komen in onze voedselketen. Een van de oplossingen is dus om bestrijdingsmiddelen sneller afbreekbaar te maken.

In 1991 nam de Europese Unie stappen om pesticiden in alle lidstaten op gelijke manier te beoordelen. Ondertussen zijn meerdere initiateven samen gevloeid tot de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid, EFSA.

Onder de categorie van de pesticiden vallen zeer veel en erg uiteenlopende producten (onder meer insecticiden (tegen ongedierte), schimmelwerende middelen, onkruidverdelgers (herbicide) en rattenverdelgingsmiddelen). 

Wie komt in aanraking met pesticiden?

Meestal hebben we het dus over insecticiden en herbiciden. Iedereen komt vroeg of laat met die pesticiden in aanraking. 

Rechtstreeks contact

De landbouwers worden regelmatig aan hoge concentraties blootgesteld, maar ook wie thuis of in de tuin insecticiden, onkruidverdelgers of schimmelwerende middelen gebruikt, staat in meer of mindere mate bloot aan deze toxische stoffen. Die laatsten zullen echter aan lagere concentraties worden blootgesteld dan de landbouwers.

Via water en voeding

Ook kunnen residuen van pesticiden in water (zie bijvoorbeeld de website van de Vlaamse Milieu Maatschappij) en voeding zitten. Wat betreft voeding kunnen zowel binnenlandse als geïmporteerde landbouwproducten residuen van pesticiden bevatten. Soms gaat het om producten die bij ons verboden zijn, of waarvan de concentraties te hoog is. De hoogste concentraties residuen vind je in producten van dierlijke oorsprong. Onder invloed van de bio-accumulatie van moeilijk afbreekbare producten (hoe hoger een dier in de voedselketen zit, hoe meer moeilijk afbreekbare pesticiden het binnenkrijgt en opslaat), worden verhoogde concentraties van producten vastgesteld die sinds lang in België verboden zijn.

Wat is het effect op gezondheid?

Zoals gezegd vallen onder de noemer van pesticiden zeer uiteenlopende producten, die tot verschillende chemische families behoren. De Stichting focust alleen op eventuele kankerverwekkende eigenschappen. Het effect van pesticiden is een zeer controversieel onderwerp. Wij baseren ons daarom vooral op analyses van het IARC, een afdeling van de Wereld gezondheidsorganisatie.

Het is namelijk bijzonder moeilijk om de lange termijn effecten van pesticiden op onze gezondheid te bestuderen. Zo kan bijvoorbeeld de ‘vertraging’ tussen het begin van blootstelling en de uiteindelijke symptomen of diagnose van kanker 15 à 20 jaar duren, waardoor het oorzakelijke verband moeilijk te achterhalen is. Labo tests kunnen in dat verband wel enige oplossing bieden.

Om het kankerverwekkende effect te bekijken, moet je dus per product gaan kijken. Je kunt geen uitspraken doen over “alle pesticiden”. Een product dat kankerverwekkend is zal ook niet eender welke kanker veroorzaken, maar meestal voor welbepaalde kankers een risico zijn (bv lymfomen, huid, of bv alleen de long).

Landbouwers zijn de uitgelezen doelgroep voor zogenaamde epidemiologische studies, omdat ze worden blootgesteld aan hoge dosissen. Als zo eenmaal duidelijk is dat een bepaald product kankerverwekkend is, moet je niet vergeten dat de meeste mensen nooit aan dergelijke hoge dosissen worden blootgesteld. In tegenstelling tot land- en tuinbouwers loopt de gewone consument beduidend minder risico op kanker als gevolg van pesticidegebruik. De concentratie van residuen van pesticiden die het lichaam opneemt bij de consumptie van groente en fruit, is immers veel lager dan wat landbouwers opnemen. Die zienswijze is echter sterk betwist. Volgens sommige experts staat de bevolking ook bloot aan milieuvervuiling, de verontreiniging van de voedselketen en het drinkwater. Ze vinden ook dat je de additieve, synergetische effecten op lange termijn niet kunt uitsluiten.

Verboden middelen

Zeven procent van alle pesticiden zouden verantwoordelijk zijn voor 95 procent van het globale risico. Het gaat hierbij om de volgende producten: diëldrin, HCH, heptachloor, dithiocarbamaat, HCB, iprodion en DDT. Deze pesticiden zijn nu in veel landen verboden, maar ze zijn nog in het milieu aanwezig door het jarenlange intensieve gebruik en door ophoping (zeer trage afbreekbaarheid).  

Het is bemoedigend te kunnen vaststellen dat de kans op kanker door pesticiden vooral toe te schrijven is aan deze producten die reeds lang volledig of gedeeltelijk verboden zijn in ons land. Die stoffen komen enkel nog voor bij producten van dierlijke oorsprong, een gevolg van de bio-accumulatie. We kunnen dus stellen dat de concentraties de komende jaren geleidelijk zullen afnemen.

Glyphosaat

Door de Wereld gezondheidsorganisatie wordt dit product bestempeld als “waarschijnlijk kankerverwekkend”. Het kreeg deze stempel omdat het kanker veroorzaakt bij dieren die eraan worden blootgesteld in het labo, en er ook beperkt bewijs bestaat dat het bij mensen kanker kan veroorzaken. Bij mensen gaat het om non-Hodgkin. 

De bevolking wordt aan glyphosaat blootgesteld wanneer ze zelf ermee sproeien, ermee in de buurt wordt gesproeid, of via voeding. Glyphosaat is wereldwijd het meest gebruikte herbicide omdat het bedrijf dat het produceert erin geslaagd is om gewassen te maken die resistent zijn tegen het middel. Het resultaat is dan dat je rond het gewas rustig glyphosaat kunt spuiten zodat alle andere planten afsterven, terwijl het gewas zelf er geen last van heeft.

Malathion

Door de Wereld gezondheidsorganisatie wordt dit product bestempeld als “waarschijnlijk kankerverwekkend”. Het kreeg deze stempel omdat het kanker veroorzaakt bij dieren die eraan worden blootgesteld in het labo, en er ook beperkt bewijs bestaat dat het bij mensen kanker kan veroorzaken. Bij mensen gaat het om non-Hodgkin lymphoom en prostaatkanker. Malathion kan ook een hormoonverstorende werking hebben.

Diazinon 

Door de Wereld gezondheidsorganisatie wordt dit product bestempeld als “waarschijnlijk kankerverwekkend”. Het kreeg deze stempel omdat het kanker veroorzaakt bij dieren die eraan worden blootgesteld in het labo, en er ook beperkt bewijs bestaat dat het bij mensen kanker kan veroorzaken. Bij mensen gaat het om non-Hodgkin lymphoom en longkanker. 

Tetrachlorvinphos

Door de Wereld gezondheidsorganisatie wordt dit product bestempeld als “mogelijk kankerverwekkend”. Het kreeg deze stempel omdat het kanker veroorzaakt bij dieren die eraan worden blootgesteld in het labo.

Parathion

Door de Wereld gezondheidsorganisatie wordt dit product bestempeld als “mogelijk kankerverwekkend”. Het kreeg deze stempel omdat het kanker veroorzaakt bij dieren die eraan worden blootgesteld in het labo.