Alliantie voor een Rookvrije Samenleving - Standpunt e-sigaret

Mei 2022 - De Alliantie voor een Rookvrije Samenleving wil er met de campagne ‘Generatie Rookvrij’ voor zorgen dat ieder kind geboren vanaf 2019 rookvrij kan opgroeien én zelf nooit begint met roken. Daarom pleit de Alliantie voor maatregelen die ervoor zorgen dat kinderen in elke fase van het opgroeien beschermd worden tegen tabaksrook en tegen de verleiding om zelf te gaan roken en dat rokers geholpen worden om van hun tabaksverslaving af te geraken. 

Niet roken en niet vapen als norm voor kinderen en jongeren

Om dat doel te bereiken zet de Alliantie in op het verder denormaliseren van roken. Zodat kinderen en jongeren kunnen opgroeien in een omgeving waar niet gerookt wordt. Want kinderen en jongeren kopiëren gedrag, ook rookgedrag. Zien roken doet roken.  Maar als rookvrij de norm wordt in onze samenleving, zullen kinderen en jongeren weerbaarder worden tegen de sigaret. Het beschermt hen tegen tabaksverslaving. 

Het uitgangspunt van de Alliantie is dat kinderen ook beschermd moeten worden tegen de verleiding om te beginnen met het gebruik van de e-sigaret. Veel wetenschappers mogen het er dan over eens zijn dat de e-sigaret minder schadelijk is voor de gezondheid dan tabak omdat er bij het gebruik van de elektronische sigaret geen tabak wordt verbrand, dat betekent niet dat vapen veilig is. De langetermijneffecten zijn nog niet bekend - daarvoor is de e-sigaret nog een te recent fenomeen -maar op korte termijn kan het gebruik van de e-sigaret bijvoorbeeld leiden tot irritatie aan de luchtwegen of mogelijke toxische effecten die te maken hebben met het toegelaten gebruik van smaakjes en additieven in de e-liquids, de vloeistoffen die in de e-sigaret verdampt worden. En er zijn ook mogelijke risico’s die met het toestel zelf te maken hebben (denk bijvoorbeeld aan oververhitting, toxische effecten bij onjuist gebruik, de aanwezigheid van zware metalen …).  

Kinderen en jongeren worden op allerlei manieren verleid om te gaan roken en nicotine te gaan gebruiken. Ook via de e-sigaret. We kunnen niet uitsluiten dat de e-sigaret voor jonge niet-rokers een opstap zou kunnen worden naar gewoon roken, ook al lijken daar momenteel niet direct aanwijzingen voor te bestaan. Als het gaat om e-sigaretten met nicotine, zet het (experimenteel) gebruik ervan de deur naar een mogelijke nicotineverslaving open. Voor jongeren nog meer dan voor volwassenen. Hun hersenen zijn namelijk volop in ontwikkeling (tot de leeftijd van ongeveer 25 jaar) en daardoor veel gevoeliger voor de belonende effecten van nicotine, waardoor jongeren er ook veel sneller verslaafd aan geraken. Er zijn bovendien ernstige aanwijzingen dat nicotinegebruik blijvende veranderingen kan teweegbrengen in niet-volgroeide hersenen. Voorzichtigheid is dus absoluut geboden.  

In ons standpunt maken we verder geen onderscheid tussen de e-sigaret met of zonder nicotine. Kinderen kunnen het verschil tussen beide types e-sigaret niet zien. Bovendien zijn ook aan het gebruik van de nicotinevrije e-sigaret risico’s verbonden, zoals hierboven toegelicht. Om dan nog niet te spreken over de risico’s wanneer een e-sigaret gebruikt wordt om cannabis te vapen. Voor zowel e-sigaretten mét als zonder nicotine geldt dat ze ontmoedigd moeten worden, zodat jongeren er nooit mee beginnen. Zien vapen doet vapen en dat willen we koste wat het kost vermijden.

Mogelijk rookstophulpmiddel voor huidige rokers

Ten opzichte van niet-rokers is het standpunt van de Alliantie klaar en duidelijk: we willen niet dat ze beginnen met roken, maar ook niet dat ze beginnen met vapen, want de e-sigaret blijft zonder twijfel een ongezond product. 

Voor rokers liggen de kaarten anders. Er is nog onvoldoende wetenschappelijk bewijs, maar er zijn aanwijzingen dat de e-sigaret met nicotine voor rokers een efficiënt hulpmiddel kan zijn om van hun tabaksverslaving af te geraken.  Klassieke nicotinevervangers (NRT, Nicotine Replacement Therapy) en andere rookstopmedicatie (bupropion, varenicline) waarvan de effectiviteit wel al wetenschappelijk werd aangetoond , blijven voor de Alliantie weliswaar de eerste keuze maar als tweede keuze kan de e-sigaret volgens de Alliantie ook een rol spelen als rookstophulpmiddel, ook al heeft de e-sigaret hiervoor geen erkenning. 

Minder schadelijk alternatief voor wie niet volledig wil/kan stoppen met roken indien geen duaal gebruik

Volledig stoppen met roken en vapen zou volgens de Alliantie steeds het uiteindelijke doel moeten zijn, maar ook als dat niet lukt (of de roker dat niet wenst) doet een tabaksroker zijn voordeel bij het overschakelen op de e-sigaret want hoewel de langetermijneffecten nog niet gekend zijn, is die waarschijnlijk minder schadelijk voor de gezondheid dan tabak. Een belangrijke voorwaarde is wel dat de roker volledig stopt met het gebruik van tabak. Duaal gebruik (de combinatie van e-sigaret én tabaksproducten) blijkt in de praktijk erg vaak voor te komen (in België rookt 75,5% van de e-sigaretgebruikers ook nog traditionele tabaksproducten zo blijkt uit de Gezondheidsenquête 2018 van Sciensano ) maar wie naast de e-sigaret ook tabak blijft roken, boekt geen gezondheidswinst. Daarover moeten rokers en vapers duidelijker geïnformeerd worden. 

Verder dringt de Alliantie er ook op aan dat vapen te allen tijde uit het zicht van kinderen en jongeren gebeurt, want zien vapen doet vapen.

Nood aan bijkomende maatregelen

Vandaag behandelt de Belgische wetgeving e-sigaretten hetzelfde als gewone sigaretten. De tabakswetten gelden met andere woorden ook voor e-sigaretten.  Daarom is het verboden om:

• E-sigaretten te verkopen aan jongeren onder de 18 jaar.
• Reclame of promotie te maken voor e-sigaretten (met uitzondering van reclame in krantenwinkels en gespecialiseerde verkooppunten).
• E-sigaretten op afstand (online) te verkopen.
• Te vapen in gesloten publieke ruimtes.
• Te vapen in de wagen wanneer er min 16 jarigen aanwezig zijn.

Bijkomend gelden er voor de e-sigaret nog een aantal specifieke maatregelen wat betreft de samenstelling, maximale nicotinegehalte, kwaliteitscriteria, veiligheid, etikettering …

Uiteraard is het belangrijk dat de naleving van deze wetgeving ook wordt gecontroleerd. 

Om roken en vapen verder te denormaliseren en kinderen, jongeren en niet-rokers afdoende te beschermen tegen tabaks- en nicotineverslaving, zijn er volgens de Alliantie nog een aantal bijkomende maatregelen noodzakelijk, met name:

• Het opheffen van de uitzonderingen op het reclameverbod. Reclame en promotie voor de e-sigaret moet op de verkooppunten verboden worden.
• Het invoeren van neutrale verpakkingen voor de e-sigaret en het toevoegen van objectieve gezondheidsinformatie in de verpakking, zonder inmenging van de industrie. Ook voor de neutrale pakjes van sigaretten en roltabak bepleit de Alliantie het toevoegen van informatie over rookstop en harm reduction via een insert in de pakjes; en ook dit zonder inmenging van de tabaksindustrie op de inhoud van de boodschap.
• Een drastische beperking van het aantal toegelaten smaakjes en additieven. Dit laat niet alleen een betere kwaliteitscontrole en- garantie toe, het vereenvoudigt ook de mogelijkheden voor wetenschappelijk onderzoek en vermindert de aantrekkingskracht op jongeren via specifiek op hen gerichte smaakjes (zoals bubblegum, fruitsmaakjes, …).  Voor rokers daarentegen is het belangrijk een keuze uit een aantal smaakjes te kunnen behouden. 
• Voldoende kwaliteitsgaranties en bijbehorende controles voor e-liquids en de toestellen (chemische samenstelling, elektrische veiligheid, …).
• Het met onmiddellijke ingang invoeren van een 0-accijns op e-sigaretten en –vloeistoffen om een duidelijk zicht te krijgen op de omvang en spreiding van verkoop. In een volgende fase kan dan een graad van taxatie bepaald worden die hoog genoeg is om het gebruik van de e-sigaret bij minderjarigen en niet-rokers te ontmoedigen maar laag genoeg om volwassen rokers niet te ontmoedigen om de overstap naar de e-sigaret te maken.