Oog voor het levensverhaal van de oudere kankerpatiënt
Social Grants 2015-laureaat
Door wie? Oncologisch zorgteam op Dienst Radiotherapie en Oncologie van OLV Ziekenhuis Aalst
Realisatieduur: januari 2016 (start) – december 2017 (einde)
Voor wie? Oudere kankerpatiënten (65-plus, alle types kanker) van OLV Ziekenhuis Aalst, tijdens en na acute behandelfase
Zingeving en betekenisverlening tijdens de laatste levensfase
Aangepaste psychosociale zorg voor vereenzaamde oudere kankerpatiënten
Dit project kadert in de steeds toenemende vergrijzing van de maatschappij - waarbinnen ruim 40% van de patiënten die geconfronteerd worden met kanker ouder is dan 70 jaar – in combinatie met de stijgende vereenzaming van oudere personen.
Specifiek speelt het in op een voelbaar tekort in het huidige zorglandschap aan aangepaste psychosociale zorg voor vereenzaamde oudere kankerpatiënten, wiens nood aan interpersoonlijk contact en diepgaande gesprekken nog al te vaak onbevredigd blijft.
Bovendien wordt geredeneerd dat oudere patiënten, in confrontatie met de ziekte en behandeling(smogelijkheden), niet zelden andere afwegingen maken. Factoren als levensmoeheid, existentiële zingevingsvragen en eenzaamheid (vooral bij geïsoleerde personen op pensioenleeftijd en/of zonder partner, familie of vrienden) vertegenwoordigen hierbij slechts een greep uit de vele die factoren die zowel de ziektebeleving als de motivatie tot behandeling en therapietrouw beïnvloeden.
Specifiek zorgpad ‘Ouderen en kanker’
Waar zingeving en betekenisverlening van bij de start een centrale plaats kennen in elk mensenleven, richt dit project zich specifiek op zieke ouderen die, in de aanblik op hun laatste levens-“fase”, onoverkomelijk geconfronteerd worden met belangrijke existentiële thema’s als dood, sterfelijkheid, lijden en “het opmaken van hun levensbalans”.
Om hier aandachtig op in te spelen, ontwikkelden de initiatiefnemers van het project een specifiek zorgpad, genaamd ‘Ouderen en kanker’, dat bedoeld is een structurele samenwerking te bevorderen tussen alle zorgverleners die zowel binnen het ziekenhuis als daarbuiten (o.a. eerstelijnshulpverlening thuis) betrokken zijn bij de oncologische zorg. Dit zorgpad moet toelaten dat “kwetsbare” oudere kankerpatiënten van OLV Ziekenhuis Aalst (o.a. vereenzaamde ouderen en/of lijdend onder psychosociale klachten) doelgericht kunnen gescreend en doorverwezen worden naar het team van psychologen dat zich inzet voor het huidig project.
Opmaken levensverhaal zorgt voor een versterking van de identiteit
Deze psychologen gaan vervolgens actief aan de slag met “het levensverhaal” en de diverse levensvragen die de ouderen bezig houden. Stervende ouderen voelen vaak de nood hun leven te overschouwen en hun levenshistorie bij voorkeur zo bevredigend mogelijk af te ronden. Deze overschouwing gebeurt typisch in de vorm van “levensverhalen”. De “narratieve psychologie” leert ons immers dat mensen zichzelf en de wereld rondom hen niet als passief ervaren, maar juist actief interpreteren en - aan de hand van verschillende verhalen - betekenis verlenen aan deze ervaringen.
Persoonlijk werkboek ter versterking van de identiteit
Om oudere patiënten concreet bij te staan in de “opmaak van hun levensbalans”, construeerden de betrokken psychologen een persoonlijk “werkboek” dat hun proces van zingeving moet mobiliseren. Doorheen het invullen van dit werkboek, krijgt hun individueel levensverhaal gaandeweg vorm en betekenis.
Doelstelling hiervan is het versterken van de identiteit via aandacht voor betekenisvolle momenten die plaatsvonden op verschillende momenten in hun leven, als tegengewicht voor de negatieve aura rond ziekte en doodsangst. Dit zou de acceptatie bevorderen, klachten verminderen en op die manier de kwaliteit van leven en het algemeen welbevinden ondersteunen.
Bovendien is het werkboek bedoeld om sociaal contact te bevorderen tussen de patiënt, enerzijds, en zorgverleners, familie en vrienden, anderzijds. Patiënten worden immers gemotiveerd om de gesprekthema’s die aangekaart worden in het boek, ook aan te gaan met betekenisvolle naasten en hulpverleners in het ziekenhuis of in de eerstelijnszorg thuis.
Sensibiliseren van zorgverleners rond aandacht voor zingeving
Ten slotte zet het verantwoordelijke team ook in op het sensibiliseren van zorgverleners omtrent het onmiskenbare belang van expliciete aandachtsbesteding aan existentiële zingevingsthema’s in de reguliere zorgverlening van oudere kankerpatiënten.
Foto: Voorpagina van (de huidige proefversie van) het “levenswerkboek” voor oudere kankerpatiënten
