Schriftelijk advies over 5 wetsvoorstellen
Schriftelijk advies van Stichting tegen Kanker aan de Commissie Gezondheid van De Kamer betreffende de wetsvoorstellen DOC 55 210, 708, 713, 856 en 857 over tabaksreclame en de verkoop van tabak (Januari 2020)
Overzicht van de wetsvoorstellen waarvoor advies wordt gevraagd:
- Proposition de loi (Mme Catherine Fonck) modifiant la loi du 24 janvier 1977 relative à la protection de la santé des consommateurs en ce qui concerne les denrées alimentaires et les autres produits, concernant la publicité pour les produits à base de tabac, n° 210/1. Cette proposition peut être consultée via lien suivant : www.lachambre.be/FLWB/PDF/55/0210/55K0210001.pdf Document 550210
- Proposition de loi (Mme Els Van Hoof et consorts) modifiant, en ce qui concerne la vente de produits du tabac au moyen de distributeurs automatiques, la loi du 24 janvier 1977 relative à la protection de la santé des consommateurs en ce qui concerne les denrées alimentaires et les autres produits, n° 708/1. Cette proposition peut être consultée via lien suivant : https://www.lachambre.be/FLWB/PDF/55/0708/55K0708001.pdf Document 550708
- Proposition de loi (Mme Els Van Hoof et consorts) modifiant la loi du 24 janvier 1977 relative à la protection de la santé des consommateurs en ce qui concerne les denrées alimentaires et les autres produits en ce qui concerne la publicité et la vente des produits du tabac, n° 713/1. Cette proposition peut être consultée via lien suivant : https://www.lachambre.be/FLWB/PDF/55/0713/55K0713001.pdf Document 550713
- Proposition de loi (Mme Catherine Fonck) modifiant la loi du 24 janvier 1977 relative à la protection de la santé des consommateurs en ce qui concerne les denrées alimentaires et les autres produits, en vue de renforcer la lutte contre le tabac, n° 856/1. Cette proposition peut être consultée via lien suivant : https://www.lachambre.be/FLWB/PDF/55/0856/55K0856001.pdf Document 550856
- Proposition de loi (Mme Karin Jiroflée) instaurant une interdiction totale de la publicité en faveur des produits de tabac, n° 857/1. Cette proposition peut être consultée via lien suivant : https://www.lachambre.be/FLWB/PDF/55/0857/55K0857001.pdf Document 550857
Inleiding op ons advies
De verwarring rond e-sigaretten en andere nieuwe tabaksproducten mag de verdere implementatie van de WHO kaderconventie rond tabaksbestrijding niet in het gedrang brengen.
België heeft de FCTC (Framework Convention Tobacco Control) van de WHO ondertekend op 22/1/2004 en geratificeerd op 1/11/2005. Het zou een goede zaak zijn om 16 jaar na de ondertekening – eindelijk! – in orde te geraken met artikel 13 van de FCTC, zijnde “Tobacco advertising, promotion and sponsorship”. Door de uitzonderingen die onze Belgische wetgeving dienaangaande nog toestaat, zijn we immers niet in orde met de regelgeving waarvoor België zich 15 jaar geleden geëngageerd heeft.
Algemeen is er nood aan een goede implementatie van de FCTC. Pas als alle FCTC maatregelen effectief van toepassing zijn, zoals bv in het VK (Verenigd Koninkrijk) kan er binnen de huidige tabakswetgeving een bijkomend wettelijk kader voor e-sigaretten - als rookstopmiddel - gecreëerd worden.
Een grote fout is als de discussies over de e-sigaret een vertragende invloed gaan hebben op het doorvoeren van de FCTC maatregelen. De enorme verwarring tussen al die nieuwe tabaksproducten en het wettelijke kader dat ze vereisen, is mee aangestuurd door de tabaksindustrie. De tabaksindustrie wil de nieuwe tabaksproducten als minder schadelijke consumentenproducten apart geregeld zien en uit de FCTC en de Europese TPD halen. Deze nieuwe tabaksproducten zijn echter schadelijke en, indien nicotine houdend, bovendien verslavende producten. De tabaksindustrie zet een ‘substituut’ op de markt voor de klassieke sigaret, zonder het ultieme doel van een gehele rookstop.
Over de nieuwe tabaksproducten (zoals IQOS) heeft de HGR (Hoge Gezondheids Raad) een advies klaar begin 2020. Vervolgens zal de HGR zich buigen over een herziening van het vorige advies voor de e-sigaret. In de loop van 2020 hoopt de HGR dit nieuwe advies voor de e-sigaret klaar te hebben. Binnen de verplichtingen van de Tobacco Products Directive (Art. 28) zal er ook een EU advies opgesteld worden. De grondige reflectie die vereist is omtrent de e-sigaret (bv een aanpassing van de regels voor winkels die e-sigaretten verkopen of informatieverspreiding naar rokers rond e-sigaret, onafhankelijk van de commerciële bedrijven erachter) mag geen belemmering zijn voor een snelle doorvoering van noodzakelijke tabakspreventiemaatregelen zoals een totaal reclameverbod of een uitstalverbod (display ban). De tabaksindustrie is verantwoordelijk voor een voortdurende tabaksverslavingsepidemie en claimt nu een nieuwe oplossing te hebben voor het door hun veroorzaakte probleem. De tabakspreventiemaatregelen van de FCTC blijven echter essentieel om het probleem bij de wortels aan te pakken.
Roken: een bedreiging voor onze gezondheid en levenskwaliteit, maar ook voor het halen van de duurzaamheidsdoelstellingen.
Ondanks de voortdurende daling van het aantal rokers, blijft roken dé grootste risicofactor voor onze gezondheid. Volgens de gezondheidsenquête 2018 van Sciensano rookt 19% van de Belgische bevolking, en 15% zelfs dagelijks. Roken heeft grote gevolgen voor de levensverwachting en de levenskwaliteit, zoals recent nogmaals bevestigd door een rapport van Sciensano
(https://www.sciensano.be/nl/pershoek/een-wereld-zonder-tabak-leven-we-2-jaar-langer).
Rokers leven gemiddeld 4 jaar minder lang dan niet-rokers en verkeren 7 jaar minder in goede gezondheid. Volgens Sciensano zou de levensverwachting van de Belgen met 2 jaar stijgen als we in een wereld zonder tabak zouden leven. De levensverwachting in goede gezondheid zou met 3 jaar stijgen in een wereld zonder tabak. Met haar nieuwe studie toont Sciensano aan dat alleen drastische maatregelen een positieve en duurzame impact op de gezondheid hebben. Het doel op lange termijn is om te voorkomen dat mensen beginnen met roken, aldus Sciensano.
Naast de verplichtingen van de FCTC, heeft België zich ertoe verbonden om alle mondiale duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen (SDG's) te bereiken in 2030. Zonder nieuwe maatregelen zullen volgens het federaal planbureau veel van die SDG doelstellingen niet gehaald worden. Het federaal planbureau raadt aan om in parlementaire debatten rekening te houden met de SDG’s (https://www.plan.be/press/communique-1905-nl-van+duurzame+ontwikkeling+een+beleidsprioriteit+maken). SDG 3a gaat over het versterken van de implementatie van de FCTC.
Het aantal dagelijkse rokers is één van de 51 SDG’s indicatoren waarvoor in 2019 door het Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling de balans werd opgemaakt. Helaas werd de doelstelling niet gehaald en kreeg ons land een negatieve evaluatie op dit vlak.
Ook op EU-niveau krijgt België een slecht rapport. De OECD (The Organisation for Economic Co-operation and Development) en het European Observatory on Health Systems and Policies heeft voor de EU landen een “Health Profile 2019” opgesteld. In het rapport over België staat vermeld dat bij ons 19% van alle sterfgevallen te wijten is aan tabaksgebruik; en dat roken bij ons een groter aandeel bij de sterfgevallen inneemt dan volgens het Europese gemiddelde.
(https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/state/docs/2019_chp_be_english.pdf)
Een groot draagvlak bij de bevolking voor de maatregelen uit de 5 wetsvoorstellen
Als gegevens van de WHO, Sciensano, het federaal planbureau, de OECD en het European Observatory on Health Systems and Policies u nog niet overtuigd hebben van betere antitabaksmaatregelen, dan kan de mening van de bevolking u misschien wel overtuigen. Volgens de rookenquête 2019, uitgevoerd door Ipsos in opdracht van Stichting tegen Kanker is er een groot draagvlak bij de bevolking voor tal van tabaksmaatregelen.
Meer info op https://www.kanker.be/sites/default/files/stichting_tegen_kanker_-_rookenquete_2019_-_def.pdf
Van de maatregelen uit de 5 wetsvoorstellen zijn een totaal reclameverbod en een uitstalverbod de twee maatregelen die de meeste steun genieten bij de Belgische bevolking: respectievelijk 69% en 62% van de Belgen zijn voorstander om deze maatregelen door te voeren.
Alle beleidsmaatregelen voor tabakspreventie krijgen meer steun bij vrouwen, bij niet-rokers, bij de hogere socio-economische klassen en bij de jongere generaties. Vooral 25 - 34 jarigen gaan akkoord met deze tabakspreventiemaatregelen.
Klik hier voor de rookenquête 2019
Ons advies:
Rangorde van de voorgestelde maatregelen volgens onze prioriteit
1) Van alle maatregelen die ter stemming voorliggen, is het invoeren van een totaal reclameverbod (m.a.w. het schrappen van de uitzonderingsregels) het belangrijkst voor Stichting tegen Kanker.
In 2020 zullen in de verkooppunten neutrale sigarettenpakjes opduiken. Wij vermoeden dat de tabaksbedrijven de gemiste reclame via de pakjes gaan compenseren met extra reclame, bv via affiches in de krantenwinkels. Daarom is deze wet zo dringend! Als je de marketingmogelijkheden verbiedt op de verpakkingen, moet je ze ook verbieden in de krantenwinkels.
Een reclameverbod is nodig voor alle tabaksproducten (zowel de klassieke sigaret als de nieuwe verhitte tabaksproducten als de e-sigaret). Jonge niet-rokers willen we immers van al deze producten weghouden.
Bijkomend zouden ook giften, donaties, mecenaat moeten verboden worden! In de Franse wetgeving staat het als volgt omschreven: "Toute opération de parrainage ou de mécénat est interdite lorsqu'elle est effectuée par les fabricants, les importateurs ou les distributeurs de produits du tabac ou lorsqu'elle a pour objet ou pour effet la propagande ou la publicité directe ou indirecte en faveur du tabac, des produits du tabac ...".
Via donaties kunnen tabaksbedrijven anders nieuwe wegen vinden om de krantenwinkels aan hen te blijven binden.
Ook producten gericht op kinderen in de vorm van tabaksproducten (bv chewing gum) moeten verboden worden (cfr wetsvoorstel Fonck uit 2013). Tijdens de afgelopen Sinterklaas periode zijn er bij Stichting tegen Kanker verschillende klachten binnengekomen van bezorgde ouders die niet willen dat hun kinderen snoepgoed in de vorm van sigaretten ontvangen.
Bij een totaal reclameverbod kan er op de voorgevel van de winkel een neutrale feitelijke mededeling komen dat er tabaksproducten en/of aanverwante producten verkocht worden.
Binnen in de winkel kan er ook nog steeds een neutraal ogende lijst ophangen van de verkochte producten en hun prijs.
Meer informatie over de noodzaak van een reclameverbod: https://www.who.int/tobacco/global_report/2013/en/
Enkele citaten uit dit rapport:
“Tobacco advertising, promotion and sponsorship (TAPS) increase the likelihood that people start or continue to smoke.”
“Bans on tobacco advertising, promotion and sponsorship are effective at reducing smoking.”
“Partial TAPS bans have little or no effect on smoking prevalence, and enable the industry to promote and sell its products to young people who have not yet started using tobacco.”
2) Een “display ban” of uitstalverbod is een logische aanvulling op het totale reclameverbod.
De wet over reclame voor tabaksproducten zegt niets over de wijze waarop tabaksproducten aan het publiek getoond mogen worden. Het parket van Namen vroeg op 13/1/2020 een boete voor een verkoper die achter de balie LED-verlichting laat schijnen op de sigarettenpakjes. De verpakkingen waren bijzonder goed zichtbaar op ooghoogte en werden met speciale verlichting doelbewust naar voren gebracht met als doel de verkoop ervan te promoten, dus reclame volgens de FOD Volksgezondheid. Met een uitstalverbod vermijd je dit soort discussies of rechtszaken.
Stichting tegen Kanker vindt een uitstalverbod nodig voor alle tabaksproducten (zowel de klassieke sigaret als de verhitte tabaksproducten als de e-sigaret).
Een uitzonderingsregel voor speciaalzaken die alleen tabaksproducten verkopen (bv tabaksspeciaalzaken of vapeshops) vinden wij aanvaardbaar. In de Nederlandse wetgeving wordt dit als volgt opgelost: “zaken die vrijwel alleen rookwaren verkopen en/of die meer dan 75% van hun omzet uit de verkoop van rookwaren halen, zijn uitgezonderd van de display ban”.
Het Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging uit Nederland heeft een factsheet gemaakt “display ban verkooppunten tabak” (https://www.trimbos.nl/docs/76b6a36c-f540-4f72-bd2d-94e394908e13.pdf).
Enkele citaten hieruit:
“Ervaringen van landen met een volledig verbod op tabaksdisplays laten zien dat naleving van het verbod hoog is (>97%)”
“Een display ban lijkt vooralsnog geen of weinig negatieve gevolgen te hebben voor de winkelier of klant (wat betreft veiligheid, omzetcijfers, kosten, merkkeuze).”
“Uit onderzoek blijkt dat tabaksdisplays visuele signalen afgeven die bij rokers en degenen die proberen te stoppen het verlangen naar een sigaret kunnen opwekken.”
“Tabaksdisplays maken door hun uitstraling roken aantrekkelijk. Onderzoek laat zien dat met name jongeren hier gevoelig voor zijn.”
“Tabaksdisplays kunnen door de aanwezigheid op plekken waar veel mensen vaak komen, zoals supermarkten en kantoorwinkels, de indruk wekken dat tabaksproducten een normaal en sociaal geaccepteerd product zijn. Daarmee kunnen tabaksdisplays een normaliserend effect hebben op roken. Naar het feitelijk effect hiervan is echter nog weinig onderzoek gedaan.”
“Interne documenten van de tabaksindustrie laten zien dat tabaksdisplays niet alleen bedoeld zijn om rokers te informeren over het aanbod, maar ook bedoeld zijn als een vorm van reclame. Mogelijk wordt op deze wijze de verkoop van tabak gestimuleerd.”
Supermarkt Jumbo heeft in Nederland al een display ban ingevoerd.
Vanaf 1/7/2020 start er in Nederland een display ban voor de supermarkten en vanaf 1/1/2021 geldt de display ban in Nederland ook voor andere verkooppunten. De Nederlandse wet voorziet dat twee kleine subgroepen speciaalzaken (nl. zaken die vrijwel alleen rookwaren verkopen en/of die meer dan 75% van hun omzet uit de verkoop van rookwaren halen) zijn uitgezonderd van de display ban.
Meer info via: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stb-2019-308.html
Een aanpassing van het wetsvoorstel 550856 van Fonck waardoor er een uitzonderingsregel komt voor speciaalzaken die alleen tabaksproducten verkopen (bv tabaksspeciaalzaken of vapeshops) vinden wij aanvaardbaar.
Ook ASH (Action on Smoking and Health) uit het VK heeft een factsheet opgesteld over “Tobacco displays at the point of sale” (https://ash.org.uk/information-and-resources/briefings/ash-briefing-on-t...).
Uit dit overzicht van studies citeren wij graag:
“Since the ban on tobacco advertising in the UK in 2003, tobacco companies have become increasingly reliant on displays at the point of sale to draw attention to their products and stimulate sales. Evidence shows that children are more likely to smoke if they are exposed to in-store tobacco marketing.”
“Reasons for a ban on point of sale displays:
- -Tobacco displays attract new young smokers
- -Tobacco display is a form of advertising
- -Growth of “brand families”
“One way in which tobacco companies have succeeded in increasing point of sale exposure of their brands is by developing new variants of existing brands. The increase in brand variants is designed to maximise their visual impact on shop shelves.”
Enkele goede suggesties uit het VK om de wet efficiënt te maken, waarbij specifiek omschreven wordt in welke omstandigheden tabaksproducten toch zichtbaar kunnen worden:
“Stores can display tobacco products temporarily in some circumstances
- Following requests to buy or view tobacco by customers over 18 (age checks must be carried out before showing them tobacco product)
- Incidental displays while staff are: restocking, assessing stock levels, cleaning, maintaining or refurbishing the storage unit or undertaking staff training
- In specified circumstances by bulk tobacconists or specialist tobacconists
- Following a request by an enforcement officer.”
Tussen 2012 en 2015 moesten in het VK de open “displays” worden weggehaald op de verkooppunten. Eerst in de grote supermarkten (2012), later (2015) ook in de kleinere winkels.
Er gebeurde een post-implementatie impact studie (https://tobaccocontrol.bmj.com/content/early/2019/05/29/tobaccocontrol-2018-054831).
De auteurs van deze studie concluderen het volgende:
“Both partial and full implementation of a display ban were followed by a reduction in smoking susceptibility among adolescents, which may be driven by decreases in brand awareness.”
3) Het verbieden van de verkoop via tabaksautomaten
Het voorstel 550708 van Van Hoof legt de implementatie veel te ver in de toekomst, nl. 3 jaar na de bekendmaking in het Belgisch Staatsblad.
Stichting tegen Kanker verkiest een snelle implementatie.
Het voorstel 550708 van Van Hoof voorziet een uitzondering voor de semi-geautomatiseerde verkoop in supermarkten en hypermarkten. De omschrijving in art. 2 luidt: Het is verboden tabak, producten op basis van tabak en soortgelijke producten in de handel te brengen via automatische distributieapparaten, tenzij aan de betaalkassa in detailhandel in niet-gespecialiseerde winkels.
Stichting tegen Kanker vindt de aanpak in de Nederlandse wetgeving beter. Die luidt: “het is niet meer mogelijk dat rookwaren worden verkocht zonder terhandstelling door middel van tussenkomst van een verkoper". In elk geval moet vermeden worden dat door deze uitzonderingsclausule tabaksproducten zichtbaar zijn aan de betaalkassa.
Bovendien is de uitzondering voor de supermarkten niet nodig als je voor de supermarkten een onmiddellijk verbod uitvaardigt om tabaksproducten te verkopen.
Stichting tegen Kanker verkiest het voorstel 550856 van Fonck wat betreft de tabaksautomaten.
4) Bevoegdheden van de controleurs van de FOD volksgezondheid uitbreiden met de mogelijkheid tot mystery shopping
Stichting tegen Kanker is voorstander om de inspecteurs van de FOD Volksgezondheid meer bevoegdheden te geven zodat hun controlewerk efficiënter kan gebeuren.
Mysterie Shopping is nodig voor inbreuken op het internet (e-commerce, reclame via social media); niet zozeer voor inbreuken in fysieke verkooppunten. Dit wordt best mee opgenomen in de introducerende tekst.
Het zou beter zijn om de bevoegdheden van de controleurs te omschrijven, liever dan enkel te verwijzen naar het Wetboek van economisch recht.
5) Het aantal verkooppunten inperken
Stichting tegen Kanker is voorstander van een onmiddellijk verbod op de verkoop van tabaksproducten in supermarkten en benzinestations.
Stichting tegen Kanker is tevens voorstander van een onmiddellijk verbod op de verkoop van tabaksproducten in nachtwinkels. Voor meisjes tot 24 jaar is de nachtwinkel immers een belangrijke bevoorradingsbron (zie https://www.kanker.be/sites/default/files/stichting_tegen_kanker_-_rookenquete_2019_-_def.pdf). Voor deze zwakkere sector vinden wij compenserende maatregelen nodig.
De verkoop van tabak beperken tot krantenwinkels biedt de dagbladhandelaars ademruimte want meer omzet via tabak. Maar zo maak je deze winkels net meer afhankelijk van de verkoop van tabaksproducten terwijl wij ze liever zien reconverteren naar een andere business dan het verkopen van een dodelijk product. Er moet samen met deze sector een reconversieplan worden uitgewerkt (ev met financiële incentives vanuit hogere tabakstaksen) waarin ook een einddatum voor het verkopen van producten op basis van tabak wordt opgenomen (een fade-out). STK adviseert om hierover studiewerk i.s.m. economische think-thanks op te starten en om compenserende maatregelen te overwegen voor winkels die stoppen met de verkoop van producten op basis van tabak.
Verder is er ook nood aan een duidelijker kader voor de verkoop van e-sigaretten. Stichting tegen Kanker adviseert om een duidelijk verschil te maken tussen e-sigaretten en verhitte tabaksproducten. Voor deze laatsten moet hetzelfde kader als voor de klassieke tabaksproducten gehanteerd worden.
Schriftelijk advies Stichting tegen Kanker aan de Commissie Gezondheid van De Kamer
Betreffende wetsvoorstellen DOC 55210, 708, 713, 856 en 857.
15/1/2020
Suzanne Gabriels, expert tabakspreventie – sgabriels@kanker.be – Tel 02 743 37 27
